Energie

Weet jij soms ook met je energie geen blijf? Dan wil je rennen, dansen, springen, je kamer opruimen … Je lichaam maakt energie, maar je gebruikt ook ‘externe’ energie: om je te ver-plaatsen, om je te verwarmen, om te koken. Fabrieken hebben veel energie nodig om spullen die jij gebruikt te produceren. Zonder energie zou er geen leven mogelijk zijn. In dit dossier leer je waarom het vuur een belangrijke uitvinding is, waar steenkool vandaan komt, wat het nut is van hernieuwbare energie en hoe je je eigen energie op peil houdt.

Handige Harry

Wat de mens als dier speciaal maakt, is dat hij een handige Harry (of Hariëtte) is. Hij vindt werktuigen uit om het leven wat makkelijker te maken. Stel je voor dat je een put moet gra-ven met je handen. Je zal al gauw uitgeput (heb je hem?) zijn en over de gebroken vingerna-gels zwijgen we dan nog! Gebruik een schop en het gaat wel tien keer zo goed. Met een graafmachine is het klusje in een handomdraai geklaard.

De mens is een uitvinder en met zijn uitvindingen boort hij heel wat extra energie aan.

Het vuur

Het aanmaken en beheersen van vuur wordt wel eens als de eerste belangrijke uitvinding van de mens gezien. Hm, vuur maken, toch niet zo moeilijk? zou je denken. Je neemt gewoon een doosje lucifers, wat hout en klaar ermee. Maar lucifers raap je niet op in de wilde na-tuur, natuurlijk.

Heel lang moesten mensen vuur winnen uit bosbranden of blikseminslagen. Het was een he-le klus om dat gewonnen vuur aan te houden. Vuur was dan ook zeer lang een kostbaar goed. Je kon er quasi alles mee: je verwarmen, koken, dieren wegjagen, landbouwgrond vruchtbaar maken … Elk dorp of stad had wel een centrale plaats waar je ‘vuur kon gaan ha-len’.

In de loop van de geschiedenis heeft de mens meer energiebronnen ontdekt zoals steenkool, aardolie en windenergie. De ontdekking van een energiebron brengt steeds nieuwe uitvin-dingen met zich mee. Elektriciteit is daar het beste voorbeeld van.

Elektriciteit

Elektriciteit komt niet zomaar uit de lucht vallen - oké, behalve als het bliksemt, dan wel. Het opwekken van elektriciteit is een zeer belangrijke vondst.

Stel je eens een wereld voor zonder elektriciteit. Geen koelkast, geen internet, geen smartphones, geen tv's, geen verlichting … Dat worden lange avonden kaartspelen bij kaars-licht, vrees ik. Het verbaast je dan ook niet dat het vroeger best donker (en best saai) was ’s avonds.

Een leven zonder elektriciteit is vandaag de dag in bijna heel de wereld ondenkbaar.

Om elektriciteit op te wekken heb je naast een generator ook een energiebron nodig. Er is een belangrijk onderscheid te maken in soorten energiebronnen.

Hernieuwbare versus niet-hernieuwbare energie

Er zijn twee soorten energie: hernieuwbare en niet-hernieuwbare.

Hernieuwbare energie is schone, duurzame en onuitputtelijke energie die het leefmilieu niet schaadt. Voorbeelden zijn windenergie, zonne-energie, biomassa, waterkracht, geothermi-sche energie (winnen van warmte uit de aardbodem) ... Het zijn energiebronnen die de laatste decennia zijn opgekomen en de energie van de toe-komst zullen vormen.

Vandaag gebruiken we echter nog vaak niet-hernieuwbare energie, afkomstig van energie-bronnen die niet zo goed voor het milieu zijn, zoals aardolie en steenkool. Aardolie en steenkool zijn plantenresten die diep onder de grond zitten. Door chemische processen van miljoen jaren zijn ze nu bruikbaar als brandstof. Het is niet enkel heel vervuilend om ze op te graven en te verbranden, ze zijn ook eindig in voorraad. Wetenschappers verschillen onderling van mening over hoeveel van die vuile brandstoffen er nog juist onder de grond liggen. Door het verbranden van olie en steenkool komt er veel CO2-gas vrij. Men noemt dit een broeikasgas omdat door dit gas onze aarde onnatuurlijk snel aan het opwarmen is. Dit zorgt onder andere voor uitdroging van landbouwgrond op de ene plek en overstromingen op een andere. Wetenschappers pleiten er dan ook keer op keer voor om meer te investeren in her-nieuwbare energie, maar die boodschap is helaas nog niet bij iedereen aangekomen.

Weetje: Aardgas is net als aardolie ook afkomstig van plantenresten. Aardgas is wel iets minder vervuilend. Steenkool is veruit het meest vervuilende en wordt daarom in veel landen afgezworen.

Waarom vuile energiebronnen gebruiken als er ook schone zijn?

Er zijn veel mensen die geld verdienen aan die vuile energiebronnen. Zij hebben helemaal geen zin om die opbrengsten op te geven. Ook zijn mensen soms een beetje terughoudend om over te stappen op nieuwe. Zo willen sommige mensen geen windmolen in hun gemeente, omdat dit het landschap minder mooi zou maken.

Kernenergie

Er is nog een belangrijke energiebron: kernenergie.

Kernenergie wordt verrijkt uit uranium. Deze stof is, net als steenkool en aardolie, eindig in voorraad. Toch is er nog best wat uranium voorradig en kan je uit een klein beetje uranium heel veel energie halen. Bovendien zorgt het opwekken van elektriciteit met uranium niet voor schadelijke broeikasgassen, zoals aardolie en steenkool.

Kernenergie heeft één groot nadeel: het kernafval is zeer schadelijk. Kernafval blijft nog eeuwen radioactief en moet goed bewaard worden in speciale vaten.

Er zijn al wat rampen geweest met kernreactoren, zoals in Tsjernobyl (Rusland) en enkele jaren geleden nog in Fukushima (Japan). Daar kwam er radioactieve straling vrij, wat slecht is voor mens en milieu.

In België heb je ook enkele kerncentrales. Deze zijn al oud en zullen niet meer lang openblijven.

Sommige energiebronnen zijn schaars, dat betekent dat ze niet oneindig aanwezig zijn. Ook het opwekken van hernieuwbare energie kost geld en moeite. Daarom is het belangrijk om zuinig met energie om te gaan.

Hoe kan je energie besparen?

• Door het licht in je kamer uit te doen als je er niet bent.
• Door een extra trui aan te doen vooraleer je de verwarming een paar graden hoger zet.

Een bruisende mens

Naast al die externe energiebronnen beschik je ook over je eigen energie, die je voelt bruisen in je lichaam. Goed omgaan met je energie, wil zeggen goed omgaan met je lichaam. Dat doe je door gezond te eten en drinken, goed te slapen, voldoende te bewegen en genieten van voldoende buitenlucht en een straaltje zon.

Eet je fit

Gezond eten en drinken is cruciaal om je energie op peil te houden. Het is belangrijk om vol-doende water te drinken. Water is de beste drank om ervoor te zorgen dat afvalstoffen je lichaam goed verlaten. Ook goed is om voldoende noten, fruit en groenten te eten: die be-vatten de bouwstenen om je gezond en fit te voelen.

Mensen kiezen vaak snacks of dranken die veel suiker bevatten om snel op te kikkeren. Te-veel suiker is echter niet gezond. Het leidt tot tandbederf en overgewicht.

Het grote probleem is dat in bijna alles suiker zit. Niet alleen in frisdrank, maar ook in ont-bijtgranen, wit brood, pasta, pizza ... en zelfs vaak in yoghurt waarbij men net beweert ‘dat je er een slanke lijn van krijgt’! Men voegt suiker toe aan producten om de smaak te verster-ken. Ook in etenswaren die niet erg zoet smaken kan er dus veel suiker zitten.

Geeuw!

Heel belangrijk is een goede nachtrust. Dat betekent dat je regelmatig, voldoende en diep genoeg slaapt. Je slaapt regelmatig door elke dag (ongeveer) op hetzelfde uur te gaan slapen en op te staan. Het is uiteraard ook belangrijk om voldoende te slapen. Sommige mensen hebben nood aan meer uren slaap dan anderen. Over het algemeen gelden deze regels voor kinderen en tieners:

• 8 tot 11 jaar  9 tot 10 uur slaap
• 12 tot 15 jaar  8 tot 10 uur slaap

Slapen gebeurt in cycli, verschillende fasen die telkens terugkomen. Een ander voorbeeld van cycli zijn de seizoenen: de winter, de lente, de zomer, de herfst komen bijvoorbeeld elk jaar terug, in dezelfde volgorde.

De remslaap wisselt af met de non-remslaap. Vooral in je remslaap droom je. Dat herhaalt zich tot je wakker wordt omdat je wekker afgaat of omdat je net weer een nachtmerrie had: je stond op het punt om te trouwen met de directeur.

Weetjes over slaap
• Dieren hebben allemaal hun eigen slaapgewoonten. Een rat slaapt gemiddeld 12 uur per dag. Dat doet hij niet aan één stuk door, maar in dutjes van 6 minuten. Vissen slapen niet echt, ze zijn gewoon af en toe in rust.
• Een populair advies aan personen die slecht in slaap kunnen komen, is om schaapjes te tellen. Uit onderzoek blijkt echter dat dit een averechts effect heeft. Je blijft net langer wakker door schaapjes te tellen!
• Tijdens de slaap wisselen we minstens acht keer van lichaamshouding. Een onrustige slaper doet dit zelfs gemiddeld zo'n dertig keer per nacht.
• Sommige dieren slapen een lange periode van enkele dagen tot weken in de winter: ze houden een winterslaap. Ze doen dit omdat ze zo weinig energie verbruiken en geen eten moeten gaan zoeken in de barre kou.

Bezige bij

Bewegen is heel belangrijk. Van veel te zitten of liggen word je net nog meer moe. Makkelij-ker gezegd dan gedaan. Op school moet je bijna een hele dag braaf op je stoel zitten! Een gouden tip: beweeg als je kan. Op de speelplaats en in je vrije tijd. Doe een sport als hobby of ga bij een dansclub. Het is niet dat je een topsporter moet worden. Voldoende wandelen, fietsen en bijvoorbeeld af en toe eens gaan zwemmen is meer dan oké. Het maakt niet uit wat je doet: zolang er maar beweging in zit.

Enkele energietips op een rijtje

• Eet gezond, begin je dag met een goed ontbijt.
• Een koude douche is ideaal om wakker te worden.
• Door in je pyjama rond te hangen voel je je nooit echt fris. Trek je kleren aan.
• Luister naar muziek. Dans en zing gerust mee.
• Sport of speel buiten.
• Ga op tijd slapen en sta ook op tijd op.

terug naar boven